Palabras clave, tags: animales asturianos, páxaros, nombres, léxico, terminologías
"Paxarinos que xuben y baxan
a la fonti, de repenti;
paxarinos que xuben y baxan
de repenti a la fonti,
a coxer los rayinos del sol"
(copla asturiana)."En enero, busco compañero;
en febrero, dígole que le quiero;
en marzo, hago mi palacio;
en abril, pongo mi güevil;
en mayo, saco mis pitayos;
en junio, plumo;
en julio, écholos pol mundo;
en agosto, si los encuentro,
no los conozco;
y en setiembre,
reniego de ellos para siempre"
(decíamos de pequenos...) .
***
Muchas etimologías (léxico, términos)
ya están explicadas para los topónimos correspondientes,
en el Diccionario etimológico de toponimia asturiana (2017);
o en el Diccionario asturiano etimológico (online de esta web)
Xulio Concepción Suárez
![]()
El putsín: el burrín cavilando a la siestaLa fauna asturiana:
páxaros y páxaras (pájaros, pajarinos),
bichos, reptiles, animales del monte,
animales domésticos ...
(los bosques, el bosque animado de entonces).
Terminologías científicas:
nombre asturiano, nombre castellano...Cánticos al amanecer y al crepúsculo por setos y matorrales; rastros y chaceas por senderos, caminos y barrizales; sonidos, chasquidos, berridos, ladridos..., que resuenan por hayedos y carrascales; truchas o renacuayos que agitan (o agitaban) las aguas de regueros, tsagunas, tsagunietsas y tsagonatsos... Pocos sonidos de aquel bosque tan animado van quedando, y cada año alguno menos por caleyas, cordales o al mor de las cabanas.
Dicen en algunos pueblos que a penas se sienten ya tordos ni malvises en primavera ni en verano; que los glayos ya ni se recuerdan tan familiares como siempre en la seruenda; que las xarricas y raitanes ya no merodean los payares en invierno. Sólo algunos gorriones, las urracas pocas veces; algún melandru despistáu... El paisaje sonoro también ye otru en estos tiempos. Nos queda, una vez más, el animado paisaje dde las palabras.
nombre asturiano nombre castellano nombre científico
(una variedad...)abeya
abeicha
abea
abeja Apis mellifera águila
aila
aigla
águila
Circaetus gallicus
algaire
gatu algaire
guetu algaire
xineta
gato montés
Felis sylvestris
Genetta genettaandarina
andolía
andolina
golondrina
Hirundo rustica
anguila
anguila
Anguilla anguilla
araña
araña
Pholcus phalangioides
arcea
chocha
Scolopax rusticola
armiño
armiño
Mustela arminea
asturcón
caballo asturcón
Equus caballus
avispa
aviespa
viespa
viésporas
víspora
avispa
Paravespula vulgaris.
borricu
borrica
caballo
yeguaEquus caballus
burro
burra
burrín
burrina
putsín
putsina
burro
burra
asnoEquus asinus
calandria
calandria
Mimus saturninus
cachiparra
garrapata
Rhipicephalus sanguineus
chovas
chovas
Phyrrhocorax graculus
coniyu
coneya
cunichu
conecha
conejo, coneja
Oryctolagus cuniculus
coríu
curichu
ánade real
Anas platyrhynchos
corneya
corneja
Corvus orvus cornix
corzu
corzo
curciu
corzo
Capreolus capreolus
coscoyos
gorgotsos
gorgojos
Sitophilus granarius
cuerva
corneja negra
Corvus corone corone
cuervu
cuirvu
cuervo
Corvus corax
cuquiellu
cuquietsu
cuquiitsu
cuco
Cuculus canorus
cuscurpín
puercuspín
razcañeiro
erizo
Erinaceus europaeus
curuxa
lechuza
Tyto alba
curuxín
autillo
Otus scopus
curuxu
cárabo
Strix aluco
escolanciu
escolenciu
esculibiertu
lución
Anguis fragilis
esperteyu
murciélagu
murciégalu
murciélago
Nyctalus noctula
esquil
esquilu
esguil
ardilla
Sciurus vulgaris
ferre
ferrucu
gavilán
Accipiter gentilis
Accipiter nisus
fuína
garduña
Martes foina
furón
turón
Putorius putorius
gatsina
pita
gatsón
pitu caleya
gallina, gallo
Gallus gallus
gafura
slamandra
Salamandra salamandra
garayas
garachas
grachas
chovas
Phyrrhocorax graculus
garcia
garza real
Ardea cinerea
glayu
gleyu
arrendajo
Garrulus glandarius
gorrión
gorrión común
Passer domesticus
grillo
grillo
Gryllus campestris
güe
magüeto
buey, toro
Bos taurus
llagartexa
tsagartesa
lagartija de monte
Lacerta monticola
llimiagu
llimiacu
tsimiecu
babosa
Limax maximus
llobu
lloba
tsubu
tsoba
tsubín
lobo
Canis lupus
llondria
tsondria
nutria
Lutra lutra
lluciérnaga
tsuciérnaga
luciérnaga
Lampyris noctiluca
machu
mula
macho
mulaEquus asinus
malvís
zorzal común
Turdus philomelos
Turdus viscivorus
maravayos
mosca de trucha
Tricópteros...
marta
marta
Martes martes
mazaricu
corremolinos
Calidris alpina
melandru
melendru
melón
teyón
tejón
Meles meles
meruca
miruca
meruga
Eisenia eiseni
monxe
mirlo
Cinclus cinclus
mostaliella
mostalietsa,
mostondietsa
munietsa
bunietsa
comadreja
Mustela nivalis
mur,
ratón
ratón de campo
Apodemus sylvaticus
oliu
oliancu
oyancu
garza real
Ardea cinerea
osu
esbardu
oso
Ursus arctos
oveya
ovecha
uvea
oveja
Ovis aries
palombiella
palombietsa
zapiquera
frangüesu
alimoche
Neophron percnoptereus
palombu
paloma torcaz
Columba palumbus
papalbina
papalbietsa
armiño
Mustela erminea
papayuela
codorniz
codorniz
Coturnix coturnix
pardón
ratonero común
Buteo buteo
pega
urraca
Pica pica
perdiz parda
perdiz
Perdix perdix
perríndediós
mariquita
Coccinella septempunctata
pescardos
alevines de peces
(varias especies piscícolas)
picatorneru
picatorniru
picatueru
pájaro carpintero
Picus viridis
Dendrocopos major
pinzóm
pinzón
Fringilla coelebs
pitu negru
picafayas
pico negro
pito negro
Dryocopus martius
pulía
polilla
Chryptotermis brevis
putsín
potsín
potsina
pollín
pollina
burro, pollino
Equus asinus
raitán
raitana
petirrojo
Erithacus rubecula
rana
rana
Rana iberica
Rana temporaria
Hyla arboreareciniegas
braguinas
moscas rocineras
Hippobosca equina
renacuayos
renacuajos
Rana iberica (y otras, alevines)
robezu
robezo
robizu
rebeco
Rupicabra rupicabra parva
sacavera
salamandra
Salamandra salamandra
salmón
salmón
Salmo salar
saltamontes
saltapraos
saltamontes
Decticus verrucivorus
sanixuela
sanguijuela
Hirudo medicinalis
sapu
sepu
sapo común
Bufo bufo
tábanu
tébanu
tábano
Tabanus bovinus
teyón
melandru
melendru
melón
tejón
Meles meles
topu
tupu
toipe
topo común
Talpa europaea
tordu
turdu
ñervatu
mirueyu
mirlo común
Turdus merula
tritón
tritón
Triturus alpestris
trucha
truita
trucha
Salmo trutta
tsondria
tsóndriga
nutria
Lutra lutra
urogallo
gallu monte
urogallo
Tetrao urogallus cantabricus
utre
utra
buitre común
Gyps fulvus
vacachorina
vacachoria
vacalloria
vacallorina
vacalloria
Lucanus cervus
venceyu
vencejo
Apus apus
verderón
verderón común
Carduelis chloris
víbora
víbora
Vipera berus
xabalín
xabaril
xabatu (joven)
raxéu (joven)
jabalí
Sus scrofa
xarrica
chochín
Trogldytes trogldytes
xaronca
rana saltona
Rana hyla
xilgueru
jilguero
Carduelis carduelis
xineta
gineta
Genetta genetta
xingarraos
xingarrabos
xingarráu
lavandera
Motacilla alba
zurra
raposu
rapusu
rapiega
zorro
Vulpes vulpes
(foto de Xerardo García González)"Marzo, niarzo;
abril, güevil;
mayo, piayo;
xunio, abre las alas,
y vete pel mundo".
(escuchado a Paloma, Llaviana) .
Etimologías asturianas:
Xulio Concepción Suárez