Costumbres, tradición, gastronomía, trabajos rurales, vida vaqueira, saber popular

Pepe d'Andulía

por Gervasio del Turrón
(Gervasio Carbajal). .

Pos era un home que vivíu xa fai muitos anos, ou incluso siglos, pos xa nun queda resto da casa nin Cristo que la fundóu. Esto e como todo, lo veyo desaparece y van féndose cousas novas, algúa que outra casa y outros veces..., hasta chegan a desaparecer os pueblos pra sempre.

Bueno, a lo que vamos..., este rapaz, ou mozo ou como ye querades chamar, vivía con os sous padres, era fiyo único, y vivían aparecidamente a cualquer vecín del pueblo n'aquel tempo. Y vou decirvos que nun era nada fácil, pos trabayábase muito nas terras; vacas había poucas (duas ou tres, por decir algo), un rabaño d'ovellas, un burro, pitas y un cocho ou dous, según se podera.

El caso e que ¡trabayaba quen trabayaba!, pos este rapaz, del que vos falei al empezar, nunca deu golpe, ¡ay, eso sí!, nun perdía festas nin ferias nin mercados. Xa ye decían sous padres: ¡nun sei que vei ser de ti condo nosoutros faltemos!, pro él tomábalo a risa y seguía con a dél. Y... como nun hay tempo que nun chegue (ben lo dice el refrán: "a todo cocho ye chega el sou San Martín"), y a veces más depresa de lo que ún quer. Pos un día cualquera d'aquel ano, moriuye sou padre, y entoncias empezóu el meo Pepe a verye as orellas al llobo, y lo pior e que pouco tempo despós, moríuye a sua madre.

Así que sin darse muita cuenta, quedóu solo y sin tar avezao a fer nada, ¡claro! Cayéuye el mundo encima, pos e muy dificil vivir d'esta manera, y más a xente probe.

Entoces, nun ye quedóu más remedio que ir vendendo todo lo que ye deixaran sous padres. Pro como se vende sólo ua vez, llougo acabóu con todo lo que tía, y... ¡amigo! aquí empezóu el calvario del meo home, pos todos sabemos que a fame nun e amiga de nadie, y xa se sabe que... comer hay que comer. Él sempre decía que tía un amigo que fora el que lo botara a perder, y decíalo apuntando pral estómago.

Y... como se xunta a fame con as ganas de comer, ese ano hasta veo un invemo de armas tomar, fexo frío a feixes. A casa era muy veya y Pepe nun quería ir a lleña, entonces pra nun pasar frío, nin corto nin perezoso, empezóu a queimar nos muebles y outros enseres, hasta queimóu a cama y a tapa del retrete qu'era de madera; así que acabóu dormindo por el tarrén enroscado como ua culobra (tenche razón el refrán que dice "que'l que nun trabaya de novo, de veyo durme na paya"); y... ¡mialma foi así!.

A cousa nun tía bua pinta y foi de mal en pior. Menos mal que nos pueblos inda había algo de dolo da xente que lo pasaba mal, y sempre ye daban algo pra comer, sobre todo condo cocían, que era condo se daba el bollo "por as ánimas".

Pro resulta que a xente del pueblo xa tamén se foi cansando da tanto darye y algún paisano decía que trabayase, como todo fiyo de madre. ¡Ay Dios!, a causa tía mal amaño, así que acordaron darye de comer por días ou por semanas. Todos os vecíos tuveron d'acuerdo y aunque xa había algún qu'empezaba a retorcer el focico, tiraron muy ben tempín así.

Pro como a cousa se allargaba, os vecíos cansáronse de axudarye y volveron a xuntarse pra ver lo que iban fer con este "elemento". Y... nas reuniois, como sempre hay d'algún más espabilao ou más ocurrente, dixo que'l caso tía mala solución, y que nun quedaba más cun camin pra llibrarse dél: ¡ENTERRALLO VIVO! sí, sí VIVO. A mayoría dos presentes viron ben esta medida, y como na democracia a mayoría e a que ten razón, todos os asistentes acordaron de tirar p'alante.

Al outro día por a maña coyeron a caxa más barata que atoparon y meteron a Pepe d'Andulía neya: primeiro nun quería nin a tiros, pro despós xa por nun batallar más, deixóuse cayer n'ella, y condo iban col enterro por a Senra abaxo tropezáronse con el Tío Pachín, que vía da feria . Quedóuse mirando pra comitiva y dixo:

- ¿Pos quén morreo, que nun m'enteréi?

Entonces, ua muyer contóuye lo que pasaba. El Tío Pachan, que era bon home y sempre ye gustaba fer favores, ouguíu y ouguíu el cuento y quedóuse un cachín pensando..., torceo el bigote pa un llao y p'al outro un par de veces y dixo:

- ¡Alto ahí! ¡Quieta toda la comitiva! Eo dou seis medidas de trigo que teño na casa pra que coma ua temporada más.

¡Ah carallo!, el bon de Pepe qu'esto ouguío, ergueo a cabeza y poñéndose de medio corpo sentado preguntóu:

- ¿El trigo ta molido ou hay que moleyo?

Entonces el Tío Pachín contestóuye con un berro:

- ¡No, no, rediez; ta en grao!.

- ¿Ay ta en grao?- dixo Pepe d'Andulía- Pos que siga el enterro.

Y deixóuse cayer outra vez al llargo. A xente quedóu fendo cruces, y... dígovos a verdá: ¡nun e pa menos!.

.

El fumar vetse acabar

por Gervasio del Turrón
(Gervasio Carbajal)

Por a década dos anos cuarenta del siglo pasao, nos pueblos d'este Occidente d'Asturias, inda nun había luz elétrica, nin arradios, nin televisión, nin móviles nin nada de nada ¡vaya!- cousa qu'hoy casi nos parece imposible de imaginar- Hubo entonces un pueblín d'estos perdidos entre as montañas, más ou menos unde Cristo perdeo as zapatillas, metido nun valle muy guapín que hoy en día hasta yes enche el oyo a os d'a ciudá.

Eso de puer a luz elétrica foi todo un acontecimiento, casi, casi como hoy lo d'ir a Luna, pos de allumar con velas y candiles a dar a chave y.. ¡ala! que s'encenda a bombilla..., pos qué queréis que vos diga... ¡manda calao! ¡tenche truco l' asunto!. Dixera mia bola: "¡Arrenego al demonio si nun e cousa de bruxas!".

Bueno, a lo que iba..., despós de poñer a luz en todas as casías qu'hasta entonces tuveran na penumbra, houbo un vecín, el tío Manolón, que ye picóu a curiosidá por ter dalgún d'esos aparatos; además gustábaye muito figurar, y como era el más pudiente d'a redonda... nin corto nin perezoso decidíu comprar un arradio.

El tío Manolón tía ua bua caseiría y abondo gado nel monte, gustábaye muito el asunto del trato. Acórdome ben que tía us ditos muy chocantes; sempre decía "que valía más ua onza de trato que ua llibra de trabayo", y ahora que eo vou indo pa veyo, penso que hasta tía razón el paisano.

El tío Manolón nun che perdía feria nin mercao, collía el sou caballo y arriaba p'alló, pos como sempre quería sacar tallada decía "qu'en todas as ferias había un tonto, el caso era dar con él". Bueno, pos un día cualquera del outono, despós de darye por a noite muitas voltas a cabeza, mandóu aparellar el caballo y que ye limpiaran as botas, y sin más arrancóu pa villa más prósima con un único pensamento: comprar un bon arradio.

Chegóu a tienda y pediulles el miyor que tuvesen. El vendedor recomendóuye el que pa él era bon; pero a Manolón nun ye valíu, pos queríalo más grande porque decía que na sua sala, si non, nun se vía. Ademáis ¿qué iban a decir os vecíos si llevaba un pequeño?, pos taba claro ¡qué nun valía nada!, y eso si que non, quedar por debaxo de nadie... de ninguna manera; ¡no, no! por eso lo quería ben grande.

Bueno así foi, coño; había un grande abondo, pro el ténico nun yo podía ir a istalar axina, y díxoye que iba a ter qu'esperar. Manolón qu'era como fougo nel cul, nun quixo; dixo qu'el era listo de más pa istalayo, que sabía ller perfetamente, que pa eso fora a escola el tempo que fora, así que mandóuye que ye dese as istruciois y punto en boca, ¡ay! porque Manolón era muito Manolón.

El vendedor metéuye l'arradio, el voltímetro, l'enchufe y todas as xangadas que se supón fian falta pa que'l aparato furrulase; bueno tamén as istruciois. El home deuse por enteráu y arrancóu pa casa; pos a verdá e que lo taban esperando todos como auga de mayo; hasta os vecíos taban todos autiando por as ventas aver condo chegaba Mandón.

Na más chegar tiróuse del caballo y descargóu a mercancía. Púxose a armar el tinglao, y despós de mirar y remirar, dixo muy resuelto:

- ¡Esto ta feito!, este cable enchufa aquí y listo.

Pro el neno da casa que lo taba mirando sin perder puntada, díxoye:

- ¡Ah papá! ¿nun sobra un enchufe?

- ¡Qué saberás tú, neno!, eo enteréinme ben na tienda, y eso que tú dices debe ser ua merdequía que nun debe valir pra nada.

Al pouco empezaron a chegar todos os vecíos, aquello mialma parecía ua festa, sentáronse unde poderon, a mayoría por el tarrén y outros nel escano de cataño qu'había na sala; y ¡pa qué vos vou decir mentiras!, a cousa foi fácil y funcionou a primera. Escuitaron música, llougo el parte, y como era costumbre pa cerrar a velada el Himno Nacional, os homes erguéronse y quitaron a pucha, pro ¡ay amigo!

Condo el Himno iba na mitá más ou menos, el arradio empezóu a botar fumo a milagros; os homes agarráronse as puchas, as muyeres empezaron a berrar y os nenos cagábanse de medo. El tío Manolón deo un puñetazo na mesa, acordóuse de todos os vivos y os mortos, dixo todos contos tacos se ye ocurriron y más, y... mirando pal aparato dixo:

- ¡Ayó!, agora que tábamos no miyor...PUXICHETE A FUMAR, pos ese vicio eicho a quitar eo mañá mismo, condo te vaya a devolver a unde te merquein.

Al outro día, inda ben nun ameicera, xa salíu Manolón col arradio al hombro y el sou caballo. Condo chegóu y contóu el cuento, díxoye al da tienda:

- ¡Ay home! ¿qué fixiche?. Tías tanto apuro d'estrenar el arradio que nun ye puxiche el voltímetro y amañache de queimallo.

Manolón, que nun daba el brazo a torcer ni pa la de tres, rodóu a pucha con as duas maos un par de veces con un aire del copón y dixo mirando pal home, con os oyos ben regayados:

- ¡Cagu'n Ros!, tía razón el neno: ¡sobraba un enchufe!

Más textos de creación literaria
(asturiana, castallena, lenguas regionales...)

Diccionario asturiano web,
por Xulio Concepción Suárez

Volver a ÍNDICE de contenidos de la Páxina .